Telefonat z Prahi w meji abo juniju do Radworja bě zatrašnje krótki. Lukaš: „Beno, móžeš mi pomhać?“ – „Haj, wězo.“ – „Ja zorganizuju pola nas w Čěskej runje serbski kurs, móžeš mi pomhać?“ – „Haj, rady.“ – „Ty dyrbjał ze studentami někotre dny tróšku serbsce rěčeć.“ – „Ok, hdyž hewak ničo njeje…“ Lukašo, tutón twój stil so mi lubi! Cak, cak a žane wulke wokołopowědanje. Što pak Lukašowe „tróšku serbsce rěčeć“ woprawdźe rěka, sym hakle por tydźenjow pozdźišo pytnył…
Poprawom bě 2020 w Budyšinje dalši ferialny kurs serbskeje rěče planowany. Za njón běchu so tež hižo někotři čěscy studenća přizjewili. Korona pak bě sylniša, a kurs dyrbješe wupadnyć. Mnozy to we Łužicy wobžarowachu, a tež ludźo w předsydstwje Společnosti w Praze. Tola woni reagowachu na swoje wašnje: „Da činimy em pola nas tajki kurs!“
31. julija: Mój nawi pokazuje z Radworja do Budislava 252 kilometrow. Budislav? Ja njewěm, kelko króć sym w swojim žiwjenju hižo po Čěskej a Čěskosłowakskej pućował, tola wo Budislavje njejsym hišće ženje ničo słyšał. Mjeztym wěm: Wjes leži 15 km juhozapadnje Litomyšla. Wona ma něšto wjac hač 400 wobydlerjow a někotre penzije za pućowarjow. To najwažniše pak: tróšku zwonka wsy ma Čěski centrum Mjezynarodneho PEN kluba swój Dům bratří Čapků. Lukašo Novosado, kak sy ty jenož tajki nobl dom za swój kurs namakał…?
Zatrašny tempo wšak woni jow maja: Lědma zo smy pjatk nawječor wšitcy dojěli, słyšimy wječor hižo prěni přednošk: Radek Čermák přednošuje wo Krabaće a Pumpoće. Ja pak hladam tež tróšku wokoło sebje: Na derje, najmłódši tu runje njejsym. Na kóncu budźemy 20-ćo z cyłeje Čěskeje, a Saša je samo z Francoskeje.
Scyła Saša: wón rěči francosce, čěsce, němsce, pólsce, jendźelsce a misozda tež hišće por druhich rěčow, a ze mnu wězo serbsce. Dyrbju so samo chětro na kedźbu brać, zo njeby so mi někajki gramatiski zmylk wusunył. Saša drje by mje hnydom korigował…
Ale wón njeje tu dawno jenički tajki rěčny talent. Myslu jenož na Dobroslavu. Druhdy so wona wosrjedź serbskeje lekcije z laptopom do swojeje komorki zhubi. Wjele stow kilometrow daloko preć čakaja na nju před compjuterom młodźi Ukrainčenjo, zo by jich wona online čěsćinu wučiła. Jich cil: po koronje w Čěskej studować. Ze mnu pak rěči Dobroslava poměrnje derje serbsce.
Wězo studentam w rozmołwje často prawe serbske słowa abo korektne kóncowki faluja. Bohužel so potom husto sam při tym lepju, zo spěšnje do serbsko-čěskeje měšeńcy padnu. Njewědomje! Wězo so přez to mjerzam, ale što chceš činić: Wjelelětny čěsko-serbsko-słowjanski esperanto drje mamy my Serbja hišće wot swojich wulětow k susodam hłuboko w kreji.
Woprawdźite rěčne talenty dožiwjam tež wšědnje na serbskich rěčnych lekcijach, kotrež nawjedujetaj Lukaš Novosad a Radek Čermak. Gramatika, nowe słowa, skłonjowanje, prawy słowoslěd, wulět do literatury a tak dale: Lubaj Lukašo a Radeko, ja waju wobdźiwam!! A prošu wodajtaj, zo njejsym wamaj druhdy spontanje radźić móhł.
Njejsmy dźě sej ani w Serbach sami přezjedni, hač smy so „w septembrje“ narodźili abo „w septembru“? Mamy runje někajku „składnosć“ abo skerje „přiležnosć“? Hdy so čłowjekej něšto „nochce“ a hdy „njecha“? Što je rozdźěl mjez „jenož“ a „jeničce“? A mam swój domčk „ponowić“ abo „wobnowić“? Dawno njebě mi wjac tak wědome, kak jara tola wšitcy po zaćuću a „z brjucha“ rěčimy. Swoju maćeršćinu hišće wjele bóle hač nawuknjenu rěč. (Ale to Češa sami tež derje znaja: hovorova a pisovna čěsćina, wšelka gramatika w Praze a na Moravje atd.).
Zo smědźach tež ja wšědnje dwě hodźinje ze studentami we wulkim kole sedźeć – prěni raz w swojim žiwjenju knjez wučer być – za to sym njesměrnje dźakowny! Bjez pedagogiskeho wukubłanja, za to pak z 41-lětnym nazhonjenjom w nowinje a rozhłosu: Konwerzacija, tróšku entertainmenta, wjele so prašeć a sej powědać dać, ludźom při pytanju praweho słowa pomhać a zhromadnje wjele wjesela nad rozmołwami měć. Wutrobny dźak tež, Jano Breindlo a Damiano Dyrlicho za waju podpěru!
Někotři studenća mi wosebje napadnychu. Hižo naspomnjeny Saša. Abo Barbora. Abo Kryštof Peršín mi so zda z Brnjanskeje wokoliny. Młody muž, kiž chcyše poprawom w Moskwje rušćinu studować, ale korona jemu to njedowoli. Za njeho sym sej wosebje ćežke rěčne přikłady wupytał, ale Kryštof wě nimale přeco prawu wotmołwu. (W nazymje sym jeho we Łužicy znowa zetkał. To je wón skupinu čěskich teologow dokoławokoło kardinala Dominika Duki jako serbsko-čěski přełožowar sobu přełodźał.)
Lubi wučerjo we Łužicy, přeju wam z wutroby runje tajkich we wučbje aktiwnych šulerjow kaž ja jich w Budislavje mějach! Njewěriće? Jako so jich na přikład prašach „Što drje je w tutej serbskej sadźe wopak `Naš planowane dowol wupadnje“, wšitcy 20-ćo zmylk wusłyšachu. Abo: „Marta a Helena, wój staj chore.“ 15-ćo wobej zmylkaj prawje korigowachu! Telko potajkim k rěčnym talentam. Při tym njeběchu někotři w swojim žiwjenju hišće ženje w Serbach byli … (Hladajo na jich čistu serbsku gramatiku móhł tež myslić „jenož derje!“. To pak sym sej zakusnył, wótře rjec…)
Wo koronje wšak za čas serbskeho kursa w Budislavje wjele pytnył njejsym. Nahubniki? Žane! Mjezsobne wotstawki? Lědma! Rozmołwy wo koronje? Ja žane słyšał njejsym. Nic w kursu, a tež nic něhdźe we wsy. Wo pandemiji je so mi so zda jenož jónu rěčało, jako bu znate, zo někotři łužiscy referenća njepřijědu. „Najskerje strach před koronu“.
Jónu nawječor pak potom tola transporter połny spěwacych serbskich młodźencow přijědźe. Rezultat: dołhi zhromadny spěwny wječor, po kotrymž měješe so rano wjele prózdnych blešow zrumować… Ale tež to sčini tajki tydźeń pisany a bohaty: Lekcije, přednoški wo serbskej hudźbje, medijach, folklorje a stawiznach, serbske ekumeniske kemše a wězo zabawa.
Kurs serbskeje rěče 2020 w Budislavje bě prěni tajkeho razu scyła. Tola wón je někotrych nowych sympatizantow chiba hižo přećelow Serbow wunjesł. A hižo za to, lubi ludźo dokoławokoło Łužiskeho seminara w Praze: Wutrobny dźak z Łužicy.
Beno Bělk
(Zajimcy wo čěski přełožk tutoho teksta tón w čisłe časopisa Česko-lužický věstník 5/2020 namakaja. Do čěšćiny je reportažu Kryštof Peršín přełožował. – Čěsce je wo kursu jowle na blogu hišće Lukáš Novosad pisał, tam so tež druhe wobrazy namakaja.)
